سومین پیش‌نشست از سلسله نشست‌های همایش در تاریخ 1401/10/17 با عنوان سقط جنین در اسلام و مسیحیت با حضور حجت الاسلام دکتر علیرضا آل بویه و خانم کاترینا ژوزف دروست استاد دانشگاه پاپی سنت توماس ایتالیا برگزار شد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: از جهت فقهی، دستور خدا، رسول خدا و جانشینان بر حق او در مورد حرمت سقط جنین وجود دارد؛ البته آیاتی از قرآن که مستقیماً حرمت سقط جنین را مطرح کند، نداریم ولی آیات عامی داریم که از آن‌ها می‌توان استفاده کرد سقط جنین از منظر قرآنی نادرست است؛ در کلام ائمه شیعه(ع) نیز روایات زیادی وارد شده که طبق آن کشتن جنین از لحظه لقاح حرام است.
حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا آل بویه، استاد حوزه و دانشگاه و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۷ دی‌ماه در نشست علمی بررسی سقط جنین در اسلام و مسیحیت که از سوی این پژوهشگاه برگزار شد، گفت: چنانچه خانم کاترینا ژوزف دروست، استاد دانشگاه آکویناس رم اشاره داشته است، از منظر مسیحیت، سقط جنین کاری نادرست است زیرا حیات انسان تقدس دارد و انسان واجد کرامت است و این مسئله از منظر قرآن کریم هم کاملا مورد تأکید و تأیید است.
وی ادامه داد: بر اساس آیه شریفه ۳۲ مائده، خداوند فرموده است که ما بر بنی‌اسرائیل مقرر داشتیم که هر کسی انسانی را بدون ارتکاب قتل یا فساد روی زمین بکشد چنان است که گویی همه انسان‌ها را کشته و هر کسی انسانی را حیات ببخشد گویی به همه انسان‌ها حیالت بخشیده است؛ این حکم گرچه برای بنی‌اسرائیل مقرر شده است ولی برای همه مسلمانان هم قابل اجرا است.
آل بویه بیان کرد: استدلال‌های مختلفی بر نادرستی سقط جنین از جمله استدلال استمرار وجودی شوارتز، استدلال ذات نوعی، استدلال از طریق بالقوگی و استدلال از طریق آغاز فعالیت مغزی ارائه شده است که ما می‌توانیم با اشاره به این براهین بر اساس فلسفه اسلامی تقریرهای قوی‌تری را به لحاظ عقلی و فلسفی علیه سقط جنین اقامه کنیم که در این زمینه مقالات متعددی نوشته و به زبان فارسی منتشر شده است.
استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: بررسی سقط جنین از منظر الهیات اسلامی از دو زاویه فقهی و اخلاقی قابل پیگیری است؛ از جهت فقهی، دستور خدا، رسول خدا و جانشینان بر حق او در مورد حرمت سقط جنین وجود دارد؛ البته آیاتی از قرآن که مستقیماً حرمت سقط جنین را مطرح کند، نداریم ولی آیات عامی داریم که از آن‌ها می‌توان استفاده کرد سقط جنین از منظر قرآنی نادرست است. در کلام ائمه شیعه(ع) روایات زیادی وارد شده است که طبق آن کشتن جنین از لحظه لقاح حرام است. فقهای شیعه هم بر این اساس گفته‌اند کشتن جنین از همان لحظه لقاح نادرست است.
چند دسته آیه در حرمت سقط جنین
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: سه دسته برهان می‌توان از منظر اخلاقی از قرآن مبنی بر نادرستی سقط جنین بیاوریم؛ از جمله نادرستی سقط جنین به خاطر هدیه‌بودن جنین از سوی خدا؛ در قرآن، ۱۹ بار کلمه هبه و بخشش مورد استفاده قرار گرفته است و جالب اینکه از این تعداد، چهار بار به صورت تک‌مورد درباره مسائل دیگری چون رحمت و ازدواج پیامبر(ص) است و ۱۵ بار درباره فرزنددارشدن انبیاء است.
وی افزود: واژه هبه واژه اخلاقی است بنابراین می‌توان براساس آن سقط جنین را غیراخلاقی بدانیم؛ آیات هبه به چند دسته تقسیم می‌شود؛ اول آیاتی که فرزند از خدا درخواست شده است؛ آیات دوم آیاتی که خود خداوند وعده فرزنددارشدن به انبیاء می‌دهد؛ دسته سوم آیاتی که خدا به دلیل هبه فرزند مورد ستایش واقع شده و یک آیه داریم که خدا از اعطای فرزند چه دختر و چه پسر از واژه هبه استفاده می‌کند.
استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: برخی از پیامبران چون فرزنددار نمی‌شدند، از خدا درخواست فرزند داشتند و در این درخواست از واژه هبه استفاده می‌کردند کما اینکه حضرت زکریا از خداوند درخواست کرد که خدایا فرزندی پاک و پاکیزه به من ببخش(آل عمران/ ۳۸) همچنین در آیه ۵ و ۶ سوره مریم «وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا، خدا از جانب برخی انسان‌های پاک مطرح کرده که خدایا همسران و فرزندان ما نور چشم ما قرار بده و ما را پیشوای پرهیزگاران قرار ده». در آیه فَهَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا، يَرِثُنِي وَيَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا هم شاهد این مضمون هستیم.
تعبیر هبه برای اعطای فرزند
آل بویه بیان کرد: دسته دیگر آیاتی است که خدا خودش در اعطای فرزند از واژه هبه استفاده کرده است؛ از جمله فرمود که اسحاق و یعقوب را به ابراهیم بخشیدیم و هبه کردیم. همچنین آیه ۳۰ سوره ص فرموده است که ما سلیمان را به داود بخشیدیم و جالب اینکه خدا در آیات فراوانی وقتی نعمات دیگری به سلیمان داده است از واژه «آتینا» استفاده می‌کند ولی وقتی از فرزند حرف زده از واژه «هبه» استفاده می‌فرماید. بنابراین خداوند نعمت فرزند را بر همه نعمات برتری بخشیده است.
استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: همین تعبیر را در مورد حضرت زکریا داریم زیرا ایشان فرزنددار نمی‌شد لذا دعای او توسط خدا اجابت و یحیی به او بخشیده شد و باز از تعبیر هبه استفاده می‌فرماید. آیه دیگری که در این باره وارد شده، سخن فرشته‌ای است که به مریم(س) فرمود: ای مریم من فرستاده پروردگار تو هستم برای اینکه پسری پاک به تو ببخشم یعنی وقتی خدا حضرت عیسی را به مریم می‌دهد، از واژه هبه استفاده می‌کند. در آیه شریفه ۳۹ ابراهیم فرموده است همه ستایش‌ها مخصوص خدایی است که اسماعیل و اسحاق را در سن پیری به من بخشیده است و یقیناً پروردگار من شنونده دعاست؛ این کلام حضرت ابراهیم(ع) است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اضافه کرد: دسته دیگر آیات هم آیاتی هستند که از اعطای دختر و پسر به عنوان هبه یاد کرده‌اند؛ ممکن است برخی به آیات قبل اشکال کنند که آن‌ها فقط دعای انبیاء بوده و یا خطاب خدا به انبیاء بوده است بنابراین امکان اینکه قرآن فقط در مورد انبیاء از واژه هبه استفاده کرده باشد، قابل القاء است ولی این آیه نشان می‌دهد که قرآن در همه موارد از اعطای فرزند به عنوان هبه یاد می‌کند. مالکیت و فرمانروایی آسمان‌ها و زمین فقط در سیطره خداست و هر چه را بخواهد می‌آفریند؛ به هر کسی بخواهد دختر می‌بخشد و به هر کسی بخواهد پسر می‌بخشد؛ در ابتدای آیه از واژه خلقت استفاده می‌شود ولی وقتی به اعطای فرزند می‌رسد، از یهب لمن یشاء اناثا ... استفاده می‌کند و حتی دختران را بر پسران مقدم شمرده است. در کلامی از پیامبر(ص)، فرزند هبه دانسته شده است؛ حضرت فرمود فرزندان شما هبه خداست و به هر کسی بخواهد دختر و به هر کس بخواهد دختر خواهد بخشید.
۱۹ بار تعبیر هبه برای اعطای فرزند
آل بویه تصریح کرد: اینکه قرآن در مورد فرزند از واژه هبه استفاده کرده است حتما دلیل خاصی دارد، وقتی ما ۱۹ آیه با تعبیر هبه داریم و ۱۵ مورد آن برای فرزند است، نشانه توجه خدا به این مسئله است؛ اگر عزیزی به شما هدیه بدهد، شما چه می‌کنید قطعاً آن را جبران می‌کنید و حداقل آن تشکر زبانی است نه اینکه انسان هدیه را به قتل برساند؛ دیوید راس می‌گوید ما هفت وظیفه اساسی داریم و یکی از آن‌ها حق دیگران بر گردن ما هست وقتی کاری برای ما انجام دهند و حداقل آن سپاسگزاری است. در ادبیات دینی هم فرموده است: لم یکشر المخلوق لم یشکر الخالق. در اعطای فرزند، یکطرف خدا و یکطرف انسان و در وسط اعطای فرزند است و اگر وجدان خود را قاضی کنیم، به عظمت این هبه پی خواهیم برد.
سقط جنین غیراخلاقی است
استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: خدا با آن همه عظمت و بزرگی به ما با این همه جهل و نادانی و فقر و ضعف، فرزندی عطا می‌کند که خلیفه خدا در روی زمین است و حق حیات و کرامت ذاتی دارد و از روح خدا در او دمیده شده است و او ابدیت را تجربه خواهد کرد؛ بنابراین آیا از نظر اخلاقی درست است ما چنین هدیه‌ای را سقط و نابود کنیم؟ در نگاه قرآن، انسان آنچنان موجود ارزشمندی است که از واژه عطا و هبه برای آن استفاده شده و این عطیه از همان لحظه شکل‌گیری لقاح و بارورشدن تخمک است و سقط از همین مرحله نادرست و ناسپاسی به خداوند و کاری غیراخلاقی است.
اخلاقیات جزء مستحبات نیست
آل بویه اظهار کرد: به نظر بنده این تلقی که ما اخلاقیات را جزء مستحبات بشماریم، نادرست است و این ادبیات باید اصلاح شود لذا اخلاق، الزامی است و بنده آنچه در مورد آیات قرآن به کار بردم همان الزام را استنباط می‌کنم نه استحباب را. ما همچنین واژه هبه را دقیقاً واژه‌شناسی کرده‌ایم که مفصلاً در کتابی که بنده نوشته‌ام و آن هم مؤید همین برداشتی است که توضیحات آن ارائه شد.
پاسخ به یک پرسش
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در پاسخ به این پرسش که هدیه وقتی هبه است که با رضایت و میل افراد باشد، یعنی اگر خدا قبل از اعطای فرزند از انسان می‌پرسید که آیا فرزند می‌خواهد یا خیر و او قبول می‌کرد، نابودی آن خلاف اخلاق بود ولی در اینجا چنین چیزی نداریم و خیلی از فرزندان ناخواسته‌اند، اضافه کرد: ما علاوه بر این شبهه چند شبهه دیگر مانند فرزند ناقص و تجاوز به عنف و ... را هم فرض گرفته و در کتابی که نوشته‌ایم پاسخ دادیم؛ ولی اجمالاً اینکه مثلاً اگر در حج تمتع و بذلی و... هدیه به شما بدهند، باید بپذیرید و الزام دارد مگر در شرایط خیلی خاص و روایاتی هم داریم که هدیه را رد نمی‌کنند، مگر کسانی که حمار هستند.
